Türkiye İstatistik Kurumu, atık istatistikleri kapsamında Türkiye’deki; tüm belediyelerden, 50 ve üzeri çalışanı olan imalat sanayi işyerlerinden, kurulu gücü 100 MW ve üzeri olan tüm faal termik santrallerden, altyapısı tamamlanmış tüm organize sanayi bölge müdürlüklerinden, Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’ne referans yıl için üretim beyan eden maden işletmelerinden, lisanslı veya geçici faaliyet belgeli tüm atık bertaraf ve geri kazanım tesisleri ile lisansı olmasa da belediyeler tarafından ya da belediyeler adına işletilen düzenli depolama, yakma ve kompost tesislerinden veri derlemektedir.

Sağlık kuruluşlarına ilişkin tıbbi atık verileri, Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinin Ek-1’inde yer alan büyük miktarda atık üreten üniversite, genel maksatlı ve doğum hastaneleri ve klinikleri kapsamakta olup Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı idari kayıtlarından elde edilmektedir.

Oluşan atık miktarı 104,8 milyon ton olarak hesaplandı⁽¹⁾

Araştırma kapsamındaki imalat sanayi işyerleri, maden işletmeleri, termik santraller, organize sanayi bölgeleri (OSB), sağlık kuruluşları ve hanehalklarında 2020 yılında 30,9 milyon tonu tehlikeli olmak üzere toplam 104,8 milyon ton atık oluştu. Toplam atık miktarı 2018’e göre %10,5 arttı.

İmalat sanayi işyerlerinde 4,6 milyon tonu tehlikeli olmak üzere toplam 23,9 milyon ton atık oluştu. Toplam atığın %56,3’ü satıldı veya lisanslı atık işleme tesislerine gönderildi, %24,2’si düzenli depolama tesislerine gönderildi, %7,1’i işyeri sahasında depolandı, %7’si tesis bünyesinde geri kazanıldı, %3,2’si belediye veya OSB yönetimleri tarafından toplandı, %1,7’si beraber yakma (ko-insinerasyon) veya yakma tesislerine gönderildi, %0,4’ü dolgu malzemesi olarak kullanıldı/doğaya yeniden kazandırıldı, %0,1’i ise diğer yöntemlerle bertaraf edildi.

Maden işletmelerinde dekapaj malzemesi/pasa hariç 27,6 milyon ton atık oluştu. Dekapaj malzemesi/pasa dahil oluşan 896,4 milyon ton toplam atığın %99,995’ini mineral atıklar oluşturdu. Toplam atığın %71,3’ü pasa sahalarında, atık barajlarında veya düzenli depolama tesislerinde bertaraf edildi, %26,4’ü ocak içine geri dolduruldu, %2,3’ü ise diğer yöntemlerle geri kazanıldı ya da bertaraf edildi.

Termik santrallerde 10 bin tonu tehlikeli olmak üzere toplam 24,4 milyon ton atık oluştu. Toplam tehlikesiz atığın %79,5’ini kül ve cüruf atıkları, %20,5’ini ise metal, kâğıt, plastik atıklar, atıksu arıtım çamurları ile evsel ve benzeri atıklar oluşturdu. Toplam atığın %85,9’u kül dağı, kül barajı veya düzenli depolama tesislerinde bertaraf edilirken, %13,2’si lisanslı tesislere gönderildi ve maden/taş ocaklarının geri doldurulmasında kullanıldı, %0,9’u ise diğer yöntemlerle bertaraf edildi.

OSB müdürlüklerinin altyapı hizmetleri, atıksu arıtımı vb. idari faaliyetleri sonucu 117 bin tonu tehlikeli olmak üzere 279 bin ton atık oluştu. Oluşan atığın 6 bin tonu OSB bünyesinde geri kazanıldı veya geçici depolandı, 208 bin tonu OSB dışında geri kazanıldı, 66 bin tonu ise OSB bünyesinde veya OSB dışında bertaraf edildi. Bertaraf edilen atıkların %59,4’ü düzenli depolama tesislerinde, %40,6’sı ise belediye/OSB çöplüklerinde bertaraf edildi.

Sağlık kuruluşlarından 110 bin ton tıbbi atık toplandı. Toplam tıbbi atığın %23,7’si İstanbul, %7,8’i Ankara ve %5,8’i İzmir olmak üzere, %37,3’ü bu üç büyükşehirde bulunan sağlık kuruluşlarından toplandı. Toplanan tıbbi atığın %90,6’sı sterilize edilerek depolama alanlarına, %9,4’ü ise yakma tesislerine gönderilerek bertaraf edildi.

Belediyelerde 32,3 milyon ton atık toplandı

Toplam 1 389 belediyenin 1 387’sinde atık hizmeti verildiği tespit edildi. Atık hizmeti verilen belediyelerde toplanan 32,3 milyon ton atığın %69,4’ü düzenli depolama tesislerine, %17’si belediye çöplüklerine ve %13,2’si geri kazanım tesislerine gönderilirken, %0,4’ü ise açıkta yakılarak, gömülerek, dereye veya araziye dökülerek bertaraf edildi. Belediyelerde toplanan kişi başı günlük ortalama atık miktarı 1,13 kg olarak hesaplandı.

Belediyeler tarafından işletilen atıksu arıtma tesislerinde, 314 bin ton (kuru madde bazında) atıksu arıtma çamuru oluştuğu tespit edildi.

Atık işleme tesislerinde 127,4 milyon ton atık işlendi⁽²⁾

Atık bertaraf ve geri kazanım tesislerinde işlenen 127,4 milyon ton atığın 78,3 milyon tonu bertaraf edildi, 49,1 milyon tonu ise geri kazanıldı. Toplam işlenen atık miktarı 2018’e göre %22 arttı.

Düzenli depolama tesislerinin toplam kapasitesi 1,2 milyar m³ olarak tespit edildi. Toplam 174 düzenli depolama tesisinde 31,9 milyon tonu tehlikeli olmak üzere 77,8 milyon ton atık bertaraf edildi.

Atık geri kazanım lisansı olan beraber yakma  (ko-insinerasyon)  tesislerinde 1,3 milyon ton atık yakılarak enerji geri kazanımı gerçekleştirildi. Kompost ve beraber yakma tesisleri hariç lisansı olan diğer atık geri kazanım tesislerinde ise toplam 47,6 milyon ton metal, plastik, kâğıt, mineral vb. atık geri kazanıldı.

__________________

AÇIKLAMALAR

(1) Madencilik sektörü için dekapaj malzemesi/pasa miktarı hariç tutulmuştur.
(2) Atık Bertaraf ve Geri Kazanım Tesisleri Anketi kapsamında nihai atık bertaraf ve geri kazanım verilerini elde etmek amaçlandığından; atık toplama, ayrıştırma, ara depolama gibi ön-işlem tesisleri kapsam dışı tutulmuştur. Tesislerde ithal atıklar da işlenmektedir.

Kaynak: TÜİK